Jamaikatik EHra bueltan eskala batekin: La Palma (zorrak kitatzen)

Irakurri zenuten joan den hilaren 28an –tokatzen zen bezala eta iragarri genizuen bezala– idatzi genuen adarjotze inozente hura? Dena izan zen gezurra idazki hartan? Ikusi dezagun…

Euskararen jatorria, argi eta garbi

Ikertzaileek deszifratu egin dituzte, nolabait, hildako hainbat hizkuntzatan idatzitako inskripzioak: badakite gutxi-asko nola irakurri, baina ez dakite zer esan nahi duten.

Hala gertatzen da piktoen hizkuntzarekin (Eskozia), etruskoarekin (Italia), minoikoarekin (Kreta) eta iberierarekin. Bada, eskrupulurik gabeko ikertzaile iruzurti askok, aprobetxaturik euskara isolatuta dagoela eta haren jatorria enigma bat dela, hizkuntza horien guztien inskripzioak euskararen bidez irakurri dituzte; guk dakigula, Indo haraneko eta Pazko uharteko inskripzioak baino ez dira libratu orain arte amarru horretatik.

Veleiako txerritxoa

Areago: Arabako Veleiako aferan gertatu bezala, asmatu eta fabrikatu ere egin dituzte hainbat eta hainbat idazkun euskara itxuraz zaharrean idatzitakoak… 

Beraz, aspalditik datorkigun tradizio bati jarraitu besterik ez genuen egin gure post harekin.

Inskripzioak asmatu egin genituen: ez dago ez KHARBELS ECHASSARTErik, ez ECHEYDE GAR MENTI NABVSIrik, eta ez noski eldarnio beteko LAVR TA KHIRHVR BADArik ere.

Toponimoak, berriz, benetakoak dira, baina euskararen oihartzuna zekarkiguten batzuk baino ez genituen aukeratu: Arrieta, Arteara, Echeyde (Teide), Tasarte, Aguere, Arinaga… denak dira Kanarietako leku izenak. Jakina, ez genituen aukeratu Archifiras, Alajeró, Tinzar, Timijiraque, Taburiente, Tamadaba, Nublo, Guayedra… eta haiek bezalako beste asko eta asko, ez dute-eta inolako antzik euskarazko hitzekin.

Guantxeen hizkuntza XVIII. mendean hil zen, eta, beraz, ez da deszifratu behar izan: hizkuntzalariek badakite nola ahoskatzen ziren hainbat eta hainbat hitz –kronistek beren izkribuetan jaso baitzituzten–, eta zer esan nahi duten. Hala, guk aukeratutakoek honako esanahi hauek dituzte:

• adar = bizkarra
• aho = esne
• argui = ardi larru
• chenique = basoko sutegi batean lapikoari eusteko erabiltzen diren hiru harrietako bat (suharriak / sutarriak eta sutostekoa)

Ordukoan ere, propio aukeratu genituen hitzok, eta beste hauek –adibidez– baztertu: adijirja (errekasto, lats), baifo (antxume, auma), chamato (emakume), guataca (aitzur)…

Hizkuntzalariek frogatutzat daukate guantxea eta bereberera (Ipar Afrika) enbor berekoak direlako teoria. Ez, berriz, euskara eta bereberera ahaidetuta daudela. Baina izan da hipotesi horri eutsi dionik ere; besteak beste, Federiko Krutwigek, euskara batuaren bultzatzaile nagusietako batek, Garaldea. Sobre el origen de los vascos y su relación con los guanches liburuarekin (Txertoa, 1978) proposatu zuen euskara eta guantxea genetikoki lotuta daudela. Batzuek serio proposatu zuten, beren garaietako tresna urriak baliatuta, eta beste batzuek iruzurra egiten ari zirela jakinda, seguru asko.

Azken argibidea: egia da Manuel Gómez-Moreno arkeologo eta hizkuntzalari granadarrak deszifratu zituela iberierazko inskripzioak, 1922an (horri esker eraitsi zen neurri handi batean euskara eta iberiera ahaidetuta zeudelako hipotesia, joan den mendeko 40ko hamarkadatik aurrera batik bat, 1922ko lana oharkabean pasatu zelako). Baina 1970ean hil zen. Beraz, nekez idatzi zezakeen artikulurik La Voz de La Palma kazetan. Baina omenaldi txikia egin nahi genion, izena aipatuta.

Hasi gara pentsatzen zer idatzi 2015eko abenduaren 28rako, seguruenik Mauna Kea eta Mauna Loa sumendietatik gertu egongo garelarik (botako du kea lehenak?; lo egongo da bigarrena?...: jakinaraziko dizuegu).