Eman dezagun esaldi rastafari sinple bat, hiru elementu dituena (subjektua, objektua eta aditza):
"Ehiztariak tigrea hil zuen". Egin ditzagun permutazio guztiak elementu horiekin guztiekin aztertzeko ea permutazio guztiak gramatika aldetik zuzenak diren, eta erkatu dezagun ikerketatxo hori beste bi hizkuntzarekin: gaztelaniarekin eta ingelesarekin.
Oso hizkuntza indartsua daukagu ikuspuntu honetatik: euskaraz, elementuen ordena aldatu arren, esaldi guzti-guztiak dira erabat zuzenak, eta esanahi bera daukate (kasu markak izatea da gakoa). Ez da berdin gertatzen beste hizkuntzetan.
Zertarako orduan hitzen ordena bat edo beste euskaraz? Oso kontu sofistikatu bat egiteko: mintzagai-galdegai jokoa egiteko, hain zuzen ere (asko sinplifikatu dugu, noski) . Hitzen ordenarekin, eta esaldiaren doinuerarekin, zertaz ari garen eta zein den informazio berria adierazten dugu.
"Ehiztariak tigrea hil zuen". Egin ditzagun permutazio guztiak elementu horiekin guztiekin aztertzeko ea permutazio guztiak gramatika aldetik zuzenak diren, eta erkatu dezagun ikerketatxo hori beste bi hizkuntzarekin: gaztelaniarekin eta ingelesarekin.
 |
| KZko kide baten osaba (Migel), ehiztari amorratua bera, ehizatu nahi zuen tigreak hil zuen, Bengala aldean. |
ING.
|
GAZT.
|
EUSK.
|
the hunter killed the tiger
|
el
cazador mató al tigre
|
ehiztariak hil zuen tigrea
|
el
cazador al tigre mató2 (?)
|
ehiztariak tigrea hil zuen
|
|
mató el
cazador al tigre2 (?)
|
hil zuen ehiztariak tigrea
|
|
mató al tigre
el cazador2 (?)
|
hil zuen tigrea ehiztariak
|
|
al tigre
el cazador mató2 (?)
|
tigrea ehiztariak hil
zuen
|
|
the tiger killed the hunter1
|
al tigre
mató el cazador3 (?)
|
tigrea hil zuen
ehiztariak
|
1Zuzena da, baina esanahia guztiz aldatu da: hiltzailea tigrea da, eta ehiztaria hildakoa (argazkikoa, hain zuzen ere).
2Oso testuinguru markatuetan bakarrik agertu litezke.
3Euskaldunen erdaran, euskararen eraginez, ohikoa ere izan liteke. Baina gaztelania estandarrean, "Al tigre lo mató el cazador" esaten da.
Oso hizkuntza indartsua daukagu ikuspuntu honetatik: euskaraz, elementuen ordena aldatu arren, esaldi guzti-guztiak dira erabat zuzenak, eta esanahi bera daukate (kasu markak izatea da gakoa). Ez da berdin gertatzen beste hizkuntzetan.
Zertarako orduan hitzen ordena bat edo beste euskaraz? Oso kontu sofistikatu bat egiteko: mintzagai-galdegai jokoa egiteko, hain zuzen ere (asko sinplifikatu dugu, noski) . Hitzen ordenarekin, eta esaldiaren doinuerarekin, zertaz ari garen eta zein den informazio berria adierazten dugu.
Esaterako, doinuera egokia emanda, "Nork hil zuen tigrea?" galdera inplizituaren erantzuna izango da "Ehiztariak hil zuen tigrea". Eta "Hil zuen tigrea ehiztariak?" galderarena, "Hil zuen tigrea ehiztariak".
Ehiztariak zer hil zuen?:
|
Ehiztariak
|
tigrea
|
hil zuen
|
[mintzagaia]
|
[galdegaia]
|
Beste hizkuntzetan ere, zein den galdegaia, zein den mintzagaia, ordena bat edo beste erabili behar da, edo itzulinguru bat baliatu, edo elementuren bat txertatu... Adibide erraz bat ematearren: Jende askok uste du gaztelaniaz esaldiaren hasieran jartzen dela subjektua, baina aditzaren amaieran joaten da galdegaia denean: "¿Quién ha venido?" → "Ha venido el tío Miguel", gaztelania estandarrean.
iruzkinik ez:
Argitaratu iruzkina